ΠΩΣ ΦΘΑΣΑΜΕ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ

Αντώνιος Ι. Ζαρκανέλας

π. Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης

Νομαρχίας Θεσ/νίκης

Πριν από λίγες ημέρες συμπληρώθηκαν 67 χρόνια από την επίθεση των Κομμουνιστών στον σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου, ξημερώματα της 31ης Μαρτίου του 1946. Με την ανατολή του ηλίου θα άνοιγαν οι κάλπες για τις πρώτες εκλογές μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Γερμανούς. Μία επίθεση εντελώς αναιτιολόγητη και απρόσκλητη ΜΕ τεράστιο κόστος για την χώρα και στο Λαό της.

Μία πράξη με τεράστιες επιπτώσεις. Που, όπως δείχνει η μελέτη της ιστορίας, δεν ήταν απομονωμένη ούτε τυχαία, αλλά υπολογισμένη και στοχευμένη. Συνδέεται άρρηκτα με ό,τι είχε προηγηθεί. Όσο περνούν τα χρόνια τόσο περισσότερο διαπιστώνει κανείς ότι αυτή η περίοδος όχι μόνον δεν είναι γνωστή στους Έλληνες αλλά είναι και βαθύτατα διαστρεβλωμένη. Με αφορμή το γεγονός της επίθεσης εναντίον του Σταθμού του Λιτοχώρου, που αποτέλεσε την αιτία έναρξης μιας περιττής αιματοχυσίας, παρουσιάζουμε τις σημαντικές στιγμές που προηγήθηκαν, βήμα-βήμα, χωρίς κρίσεις, σχόλια κλπ. Και ο καθένας ας τα κρίνει με τη δική του αίσθηση εθνικής ευθύνης, αλλά τουλάχιστον δεν θα έχει την δικαιολογία ότι δεν τα γνώριζε.

Τα στοιχεία, τα ξερά γεγονότα που παρατίθενται, χωρίς σχόλια, λήφθηκαν από διάφορες πηγές κυρίως όμως από μία μακρά συνέντευξη που παραχώρησε ο Άγγελος Αγγελόπουλος*, Ακαδημαϊκός, Υπουργός στην «Κυβέρνηση του Βουνού», Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας κλπ.

20 Μαϊου 1944. Υπογράφεται η Συμφωνία του Λιβάνου. Σ΄αυτήν συμμετέχει η εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση του Καϊρου εκπροσωπούμενη από τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και την «Κυβέρνηση του Βουνού». Την ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), εκπροσωπούν οι Σβώλος, Ασκούτσης, Αγγελόπουλος, το ΚΚΕ ο Ρούσος, το ΕΑΜ οι Πορφυρογένης και Στρατής και ο Στ. Σαράφης ως στρατιωτικός τους σύμβουλος. Η Συμφωνία, εννέα σημείων, προέβλεπε πρωτίστως τη συγκρότηση Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας , την αντιμετώπιση θεμάτων οργάνωσης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, των αντιστασιακών οργανώσεων, τη μελλοντική τιμωρία των συνεργατών των κατακτητών κλπ.

28 Ιουλίου 1944. «Η Κυβέρνηση του Βουνού» αποφασίζει μετά από συνεδρίαση της ΠΕΕΑ τη συμμετοχή της στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με την ανάληψη των εξής υπουργείων από την ΠΕΕΑ: Σβώλος, Υπουργός Οικονομικών, Ασκούτσης Συγκοινωνιών, Αγγελόπουλος Υφυπουργός Οικονομικών, από το ΚΚΕ Πορφυρογένης Υπουργός Εργασίας, Ζέβγος Γεωργίας, από το ΕΑΜ ο Τσιριμώκος Υπουργός Εθνικής Οικονομίας.

02 Σεπτεμβρίου 1944. Ορκίζεται στο Κάϊρο ενώπιον του αντιβασιλέα Διαδόχου Παύλου η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ως Πρωθυπουργό.

07 Σεπτεμβρίου 1944. Η Κυβέρνηση μεταφέρεται από το Καϊρο στην Ιταλία, η οποία έχει ήδη ελευθερωθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος.

26 Σεπτεμβρίου 1944. Υπογραφή της Συμφωνίας της Καζέρτας, στην ομώνυμη πόλη της Ιταλίας κοντά στην Νεάπολη και έδρα του Ανώτατου Συμμαχικού Στρατηγείου. Με την συμφωνία αυτή, στην οποία ήταν παρόντες ο Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, ο Άγγλος Υπουργός Μακ Μίλαν, ο Αρχιστράτηγος Ουίλσων και οι Στ.Σαράφης εκ μέρους του ΕΛΑΣ και Ναπ. Ζέρβας εκ μέρους του ΕΔΕΣ, οι οποίοι είχαν πρόσφατα προαχθεί από την Ελληνική Κυβέρνηση σε υποστρατήγους, προβλέπονταν η υπαγωγή όλων των ανταρτικών ομάδων (ΕΛΑΣ,ΕΔΕΣ κλπ) υπό τις διαταγές της Ελληνικής Κυβερνήσεως και η διάθεσή τους υπό τον στρατηγό Σκόμπι και απαγόρευση επιχειρήσεων από αυτές κατάληψης της εξουσίας. Επίσης με τη συμφωνία αυτή τα Τάγματα Ασφαλείας θεωρήθηκαν όργανα του εχθρού.

12 Οκτωβρίου 1944. Αποχώρηση από την Αθήνα και των τελευταίων Γερμανικών στρατευμάτων. Η Αθήνα είναι Ελεύθερη.

18 Οκτωβρίου 1944. Μεταφορά της Κυβέρνησης Εθνικής Κυβέρνησης από την Ιταλία και εγκατάστασή της στην Αθήνα. Ύψωση της Σημαίας στην Ακρόπολη από τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου.

01 Νοεμβρίου 1944. Σε σύσκεψη υπό τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου στην οποία συμμετέχει και ο Σιάντος, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, αποφασίζεται αποστράτευση του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ μέχρι τη 10η Δεκεμβρίου. Λίγες μέρες αργότερα και σε συνέχεια της ανωτέρω σύσκεψης, στις 18 Νοεμβρίου, αποφασίστηκε η ίδρυση Εθνοφρουράς, με πρώτη κατάταξη των Κληρωτών του 1936.

24 Νοεμβρίου 1944. Πραγματοποιήθηκε σύσκεψη υπό τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου στην οποία συμμετείχαν οι Σβώλος, Κανελλόπουλος, Ζεύγος, Τσιριμώκος, Ασκούτσης και Αγγελόπουλος στην οποία επιβεβαιώθηκε η Συμφωνία της 1ης Νοεμβρίου και συζητήθηκαν θέματα στελέχωσης του στρατού αλλά και την κρίση των προτεινόμενων από κάθε παράταξη αξιωματικών, χωρίς, όμως, να καταλήξουν σε συμφωνία.

27 Νοεμβρίου 1944. Σε κυβερνητική σύσκεψη, στην οποία συμμετέχουν ο Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου και οι Υπουργοί Σβώλος, Ζέβγος και Τσιριμώκος μονογράφεται μία συμφωνία που προβλέπει την αποστράτευση ως τις 10 Δεκεμβρίου 1944, του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και της Χωροφυλακής της Μ. Ανατολής και τη δημιουργία Εθνικού Στρατού, που θα αποτελούνταν αφενός από την Γ΄Ορεινή Ταξιαρχία, τον Ιερό Λόχο και τμήμα από τον ΕΔΕΣ και, αφετέρου, μία Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ ίσης δύναμης και οπλισμού με το άθροισμα των δυο άλλων σχηματισμών. Την συμφωνία αυτή θα επικύρωνε το Υπουργικό Συμβούλιο που είχε προγραμματιστεί για την επομένη το απόγευμα.

01 Δεκεμβρίου 1944. Το βράδυ της ημέρας αυτής παραιτήθηκαν από την Κυβέρνηση οι Υπουργοί που προέρχονταν από την «Κυβέρνηση του Βουνού» αλλά δεν ανήκαν στο ΚΚΕ, δηλαδή οι Σβώλος, Τσιριμώκος, Ασκούτσης και Αγγελόπουλος. Αιτία, όπως αναφέρει σε συνέντευξή ο Αγγ. Αγγελόπουλος το 1993, ήταν η αθέτηση εκ μέρους του ΚΚΕ των συμφωνηθέντων, η απαίτηση του για επαναδιαπραγμάτευση της ανωτέρω συμφωνίας, που είχε ήδη μονογραφηθεί αλλά και η αποτυχία των προσπαθειών των τεσσάρων αυτών, να μεταπειστεί το ΚΚΕ.

04 Δεκεμβρίου 1944. Άρχισαν οι συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΑΜ και τις δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου που συνεπικουρούνταν από ισχυρές αγγλικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Σκόμπι, για την παρουσία των οποίων είχε συμφωνήσει και το ΚΚΕ (Συμφωνία της Καζέρτας). Οι αιματηρές συγκρούσεις που επακολούθησαν κράτησαν λίγο πάνω από ένα μήνα. Στοίχισαν περίπου 17.000 νεκρούς και στις δύο πλευρές, αριθμό μεγαλύτερο εκείνου που κόστισε ο πόλεμος του 1940-41 που δεν ξεπέρασε τους 15.000.

31 Δεκεμβρίου 1944. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ορκίζεται Αντιβασιλέας.

03 Ιανουαρίου 1945. Πρωθυπουργός της χώρα αναλαμβάνει ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας.

Με την ανάληψη της Αντιβασιλείας από τον Αρχιεπίσκοπο και την ορκωμοσία του νέου Πρωθυπουργού ουσιαστικά γίνονται, τελικά, δεκτά και τα αιτήματα του ΚΚΕ, από την εποχή της υπογραφής της Συμφωνίας του Λιβάνου για μη επιστροφή του Βασιλιά Γεωργίου και την αντικατάσταση του Γ. Παπανδρέου.

11 Ιανουαρίου 1945. Υπογράφεται ανακωχή ανάμεσα στους Άγγλους και τον ΕΛΑΣ βάσει της οποίας οι δυνάμεις του υποχρεώθηκαν να εκκενώσουν την Αττική και τη Θεσσαλονίκη.

12 Φεβρουαρίου 1945. Υπογράφεται η Συμφωνία της Βάρκιζας. Μετά τα Δεκεμβριανά, την ήττα ουσιαστικά των κομμουνιστών και τη Συμφωνία ανακωχής της 11ης Ιανουαρίου, αρχίζουν επαφές μεταξύ των δύο παρατάξεων για την αποκατάσταση της Εθνικής Ενότητας, παρά την αντίθετη άποψη μερικών δογματικών κομμουνιστών. Στις επαφές συμμετέχουν από μεν την Κυβέρνηση οι Υπουργοί Σοφιανόπουλος, Ράλλης, Μακρόπουλος και Κατσώτας ως στρατιωτικός σύμβουλος από δε το ΕΑΜ οι Σιάντος, Γ.Γ. ΚΚΕ, Τσιριμώκος, Παρτσαλίδης και Στ. Σαράφης. Υπογράφεται στην Βάρκιζα η ομώνυμη Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία αποτελείτο από εννέα (9) άρθρα και προέβλεπε, μεταξύ άλλων, αφοπλισμό όλων των ένοπλων σωμάτων της Αντίστασης, ανασύνταξη του Εθνικού Στρατού, εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους συνεργάτες των Γερμανών κλπ.

22 Νοεμβρίου 1945. Αναλαμβάνει Πρωθυπουργός ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων. Ορίζεται ως ημερομηνία των εκλογών η 31 Μαρτίου 1946, ενώ η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αφέθηκε για αργότερα.

12-15 Φεβρουαρίου 1946. Συνέρχεται 2η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, η οποία αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές και ταυτόχρονα συζήτησε το ενδεχόμενο μιας ένοπλης αναμέτρησης.

31 Μαρτίου 1946. Προκήρυξη εκλογών. Κατά τις προβλέψεις της Συμφωνίας της Βάρκιζας προσκλήθηκαν να στείλουν αντιπροσώπους ελέγχου της γνησιότητας της λαϊκής ετυμηγορίας οι Μεγάλες Συμμαχικές Δυνάμεις. Δεν συμμετείχε η Σοβιετική Ένωση. Στις εκλογές συμμετέχουν είκοσι επτά κόμματα σε συνασπισμούς ή ανεξάρτητα. Δεν συμμετέχει το ΚΚΕ και κάποια κόμματα της αριστεράς ή παράγοντες της πολιτικής ( π.χ. Τσουδερός,Σβώλος, Καρτάλης κλπ). Το ΚΚΕ πέραν της αποχής κάνει πράξη, το ενδεχόμενο μιας ένοπλης αναμέτρησης που αποφάσισε η 2η Ολομέλεια του, με την επίθεση ανταρτών του ΕΛΑΣ, εναντίον του τμήματος χωροφυλακής στο Λιτόχωρο Πιερίας την νύχτα της 30ης προς 31η Μαρτίου 1946, ημέρα των εκλογών.

Η καταγραφή των γεγονότων είναι ξερή χωρίς κανένα σχόλιο ή υπονοούμενο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας συμμετείχε σε όλες τις συμφωνίες με κορυφαίους εκπροσώπους του και τις υπογράφει όλες. Δεν υπάρχει ούτε μια που να την έχει σεβαστεί και να την τηρήσει. Με αποκλειστικά δική του ευθύνη και παρά τις συστάσεις της Σοβιετικής Ένωσης να συμμετάσχει στις εκλογές επέλεξε την αποχή και την ρήξη. Μια ρήξη που στοίχισε στην Ελλάδα κατά τον Ανταρτοπόλεμο - που εξ αντικειμένου έγινε Εμφύλιος - άλλους 47.000 νεκρούς – πέραν εκείνων των Δεκεμβριανών - και από τις δύο πλευρές, ανυπολόγιστες υλικές ζημίες και μακροχρόνιες πολιτικές επιπλοκές.

Το Λιτόχωρο, που θα μπορούσε να αποτελέσει ορόσημο για την ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος, φάρος αυτογνωσίας για τους Νεοέλληνες, σημείο περισυλλογής για το Κομμουνιστικό Ελλάδας, επιτρέψαμε να γίνει τόπος ανεκπλήρωτης επιστροφής φαντασμάτων που ηττήθηκαν και στο πεδίο της μάχης – στην Ελλάδα – και από τη ζωή διεθνώς, όπως έδειξε η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Για την δημιουργία της οποίας χύθηκε άφθονο αίμα ρώσων μουζίκων αλλά δεν χρειάστηκε ούτε τουφεκιά για να αυτοδιαλυθεί μέσα σε 72 χρόνια (1917-1989).

Είναι μια ημερομηνία που θα έπρεπε κατά τη γνώμη μας να στέκεται στη ίδια γραμμή με την 25 Μαρτίου και την 28 Οκτωβρίου. Και αυτό γιατί ενώ οι δύο αυτές επέτειοι αναφέρονται στην απελευθέρωση από τον τούρκικο ζυγό η μία, και την ηρωϊκή άμυνα και αντίσταση εναντίον ενός εξωτερικού εχθρού, η άλλη, η επέτειος των γεγονότων του Λιτοχώρου θα αποτελούσε ημέρα θύμησης ενός εμφύλιου σπαραγμού, για το πόσο μπορεί να κοστίσει το ΕΓΩ του Έλληνα. Μια ευκαιρία που χάθηκε - για πάντα; - καθώς ταυτίστηκαν τα γεγονότα του Λιτοχώρου με εκείνους, τους σαφώς λιγότερους, που, ακόμη και σήμερα, δεν αναρωτιούνται «γιατί χάσαμε;», «πού φταίμε;» αλλά για το «πώς θα κερδίσουμε -έστω και τώρα- εκείνο τον αγώνα!!». Το Οπλο Παρά Πόδας. Εβδομήντα χρόνια μετά..

Βιβλιογραφικές Πηγές.

ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, 1993. Από την Κατοχή στον Εμφύλιο. Η Μεγάλη Ευθύνη των Συμμάχων. Εκδόσεις ΠΑΡΟΥΣΙΑ.

ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, Κ., 1981. Η Ελληνική Τραγωδία. Από την απελευθέρωση ως τους συνταγματάρχες. Εκδόσεις Νέα Σύνορα.