ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ - Τα «ΠΑΡΑΜΙΛΗΤΑ» του Λιτοχωρίτη Στάθη Κοψαχείλη

γράφει ο Σωτήριος Δ. Μασταγκάς

Καθώς ήρθαν οι γιορτινές μέρες και πάντα η οξύτητα της καθημερινότητας παραχωρεί στιγμιαία, έστω, τη θέση της στη νοσταλγία για τα χρόνια που έφυγαν, ανακαλούνται οι εικόνες και η ατμόσφαιρα που με ιδιαίτερη ευαισθησία αποδίδει στο αριστούργημά του ο Στάθης Κοψαχείλης: «Θα ‘ρθει μια μέρα που θα μπει ο διάολος στα σπίτια και θα έχει τα κέρατα στα κεραμίδια…, το είπε ο Άγιος Κοσμάς όταν πέρασε απ’ το χωριό και μίλησε κάτω απ’ τον πλάτανο στο Χοροστάσι• μου το ‘πε η νενέ μου εμένα, που έζησε εκατόν τρία χρόνια και τον άκουσε με τα ίδια της τα αυτιά».  

Το καλαίσθητο βιβλίο με τίτλο «ΠΑΡΑΜΙΛΗΤΑ, διηγήματα» του Στάθη Κοψαχείλη κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2011 από τις εκδόσεις Θερμαϊκός της Θεσσαλονίκης, με πολύ προσεγμένη τυπογραφική και καλλιτεχνική επιμέλεια. Ο συγγραφέας δεν σπεύδει να προκαταλάβει τον αναγνώστη με προγραμματικές εξαγγελίες σε πρόλογό του, αφήνοντας έτσι τον ορθολογισμό και τη φαντασία μας να τρέξει στις σελίδες των δεκαέξι αυτοτελών διηγημάτων του βιβλίου του. 

Το βιογραφικό σημείωμα στην αρχή είναι σύντομο και κρυπτικό, ωστόσο εμείς γνωρίζουμε ότι ο Σ. Κοψαχείλης ξεκίνησε το 1985 με τη δημοσίευση διηγημάτων σε λογοτεχνικά περιοδικά, συνέχισε στη δεκαετία του ’90 με την «Κίνηση για το Λιτόχωρο και τον πολιτισμό» και πάνω απ’ όλα είναι ένας άριστος επιστήμονας οφθαλμίατρος. Ξεκάθαρα πρόκειται για αφηγήματα μαγικού ρεαλισμού. Τα φανταστικά και φαντασιακά στοιχεία επάνω σε ρεαλιστικό ιστό, αποτελούν το ευρύχωρο άρα και δελεαστικό πεδίο που κινείται ο συγγραφέας. 

Ο Σ. Κοψαχείλης πλάθει ελκυστικές εικόνες και ιστορίες, με άνεση και έντονο το στοιχείο της υπέρβασης. Αποδεικνύεται πραγματικός μάστορας στην πλούσια αφηγηματική τεχνική, την προσωπική ενόραση των γεγονότων που επιλέγει να περιγράψει και την επαρκή ανάπτυξη των χαρακτήρων που πρωταγωνιστούν. Δείγμα του μαγικού ρεαλισμού του είναι οι πολλές φορές που η αφήγησή του απλώνεται σε υπερβατικά πεδία και οι ποιητικές – «μαγικές» στιγμές που καθορίζουν χαρακτήρες, εξελίξεις και καταστάσεις: «Αργά-αργά, μαζωμένος σαν τον κόσσυβα, ο παππούς μου μπήκε στο δάσος και χάθηκε μέσα στις οξιές, έχοντας τα δυο του χέρια βαθιά χωμένα στις τσέπες, εδώ και έντεκα χρόνια πεθαμένος». 

Ο Στάθης Κοψαχείλης στήνει το σκηνικό για να αφηγηθεί τις ιστορίες του στη μαγική και ονειρική ατμόσφαιρα όπου γεννήθηκε και έζησε μέχρι τα εφηβικά του χρόνια, το Λιτόχωρο. Μια ευρηματική αφήγηση στην οποία έχουν ρόλο ο Όλυμπος, ο Ενιπέας, η Γκόλνα, η Χασκάρα, τα Λούκια, η Ντάμπια, ο Βύθος, ο Βάλτος, το Βακούφικο, το Χοροστάσι, ο Άγιος Διονύσιος, η Αγία Μαρίνα, ο Αγιάννης… Τα ΠΑΡΑΜΙΛΗΤΑ είναι διηγήματα υψηλής πρωτοτυπίας, ενός αφηγηματικού θάρρους και ενός ιδιότυπου μαγεμένου ρεαλισμού. Με αφορμή τις εμμονές του στον τόπο των εφηβικών βιωμάτων, ο συγγραφέας πετυχαίνει το πραγματικά πολύ δύσκολο εγχείρημα της μόνιμης συνύπαρξης πραγματικού και φανταστικού κόσμου και την απίστευτη αλληλεπίδραση ανάμεσα στη διακριτική καθημερινότητα από τη μια και ενός μυθικού τοπίου από την άλλη. 

Στο μεταίχμιο, επομένως, ενός πραγματικού και ενός φανταστικού κόσμου ευρίσκονται και οι γοητευτικοί λιτοχωρινοί χαρακτήρες-πρόσωπα των ιστοριών. Ο Λοιπόνας, ο Κοκόσιας, ο Κακάλης, ο Μπαμπάτσικας, ο Μπελάκος, ο Χιόνας, η θεία Σωτήραινα, η θεία Νάτσαινα, η Ματσάγγος, ο Βάγγος, ο Τσαούσης, ο Καρούτας… άσκησαν ιδιαίτερη έλξη στον Σ. Κοψαχείλη από τα παιδικά του χρόνια, έτσι ώστε απροκάλυπτα ή και εμμέσως συγχρωτίζονται με τους πρωταγωνιστές των διηγημάτων του. Στο κοινωνικό του γίγνεσθαι, με τρόπο κάθε άλλο παρά διδακτικό, ο συγγραφέας προβάλει τις ιστορίες του για να δώσει μορφή και σχήματα σ’ αυτά που συγκλόνισαν την εφηβεία του και προφανώς τον συγκλονίζουν ακόμα. 

Ο Στάθης Κοψαχείλης έχει μια τρομερή γνώση στο πως να χειρίζεται την ελληνική γλώσσα. Έτσι κι’ αλλιώς έχει παρελθόν στα λογοτεχνικά πράγματα και το βιβλίο του δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από ένα έργο πεπειραμένου συγγραφέα. Το καταλαβαίνει κανείς από την ώριμα συγκροτημένη λογοτεχνική γραφή με την οποία χτίζει τις ιστορίες με καλή δομή, δίνοντας στη γλώσσα πολλές διαστάσεις. 

Υπάρχει, όμως, κάποιο πεδίο στα ΠΑΡΑΜΙΛΗΤΑ στο οποίο θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να σταθούμε. Πρόκειται για την τόλμη και την επιδεξιότητα του συγγραφέα να πλουτίσει όλες τις ιστορίες του με ατόφιες λέξεις του θερμού βορειοελλαδίτικου ιδιώματος και πιο συγκεκριμένα του γλωσσικού ιδιώματος του Λιτοχώρου. Η Κοινή Νεοελληνική, περιβεβλημένη με το κύρος της τυποποιημένης γλώσσας, αποτελεί την υψηλή ποικιλία, όμως σε συμπληρωματική σχέση με το ιδίωμα φέρνει στα διηγήματα τον νέον άνεμο και χαράσσει νέους δρόμους. Για τον Σ. Κοψαχείλη η γλώσσα είναι μια από τις βασικές αξίες του πολιτισμού και δείγμα της ταυτότητάς μας. Μέσα από τη γραφή του εύκολα διακρίνεται ο προβληματισμός για την παρατηρούμενη, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, διαλεκτική υποχώρηση και γλωσσική «αυτοκτονία» του ιδιώματος. Το γλωσσάρι που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει και να αναβαπτισθεί στα νοήματα των λέξεων. 

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου ο Στάθης Κοψαχείλης προτίμησε να δώσει το στίγμα των ιστοριών του. «Το κεφάλι του το είχε σφιχτά τυλιγμένο με μια μαύρη μαντίλα, όπως στις εικόνες ο Άγιος Αντώνιος. Πάνω από τους ώμους του φαίνονταν στιλπνές, σαν το κατράνι, δυο τεράστιες φτερούγες. Κρατούσε λοξά στα χέρια ένα δικράνι, με τις μύτες γυρισμένες σε μένα. Με κοιτούσε ίσα στα μάτια, δίχως να κουνιέται καθόλου. Πίσω του το χιόνι τον έδειχνε περισσότερο φόβιο, έτσι που τόνιζε τη μορφή του στα σκότα…». Τα διηγήματα κινούνται μέσα στο πλαίσιο του μαγικού ρεαλισμού. Βασικά σχετικά στοιχεία αποτελούν η υπερβολή, ο αισθησιασμός, η λατρεία της ομορφιάς, ο εξωτισμός του χώρου και του χρόνου, η εντατικοποίηση της ζωής, η αναζήτηση του ωραίου στο κακό, το άνθισμα του αφύσικου, του ασυνήθιστου, του εξαιρετικού. Στις αλληγορικές αυτές ιστορίες ο αναγνώστης καλό είναι να μην ενεργοποιήσει τη λογική του, ας τις πλησιάσει με αίσθημα και αίσθηση ελεύθερη. 

Ο Σ. Κοψαχείλης είναι ένας πληθωρικός αφηγητής. Τα ΠΑΡΑΜΙΛΗΤΑ μάς χάρισαν ό,τι πιο ουσιαστικό μπορεί κανείς να περιμένει από ένα σεμνό συγγραφέα και μας γέμισαν ελπίδες ότι θα υπάρξει συνέχεια με την έκδοση κι άλλου βιβλίου του.